Hirya no hino mu Rwanda hakorwa ubukangurambaga bwo kurwanya ihohoterwa rishingiye ku gitsina ndetse no gusambanya abana, ariko ikibazo kijyenda gihindura isura aho mu karere ka Gatsibo umwarimu yitwikiriye amasomo y’umugoroba cyangwa atangwa nyuma y’andi (cour du soir) asambanya umwana yigishaga ndetse anamutera inda.
Uwiswe Ange mu nkuru, utuye mu Ntara y’Iburasirazuba, mu karere ka Gatsibo, kuri ubu afite umwana w’imyaka ine, akaba yaratewe inda afite imyaka 15 na mwarimu wamwigishaga amasomo y’inyongera (cour du soir) aho yemeza ko yafashwe ku ngufu n’uyu mwarimu.
Ange atangaza ko yakorewe ihohoterwa na mwarimu we arangije igihembwe cya mbere cy’umwaka wa kabiri w’amashuri yisumbuye.
Ati ” Mwarimu yarampohoteye amfata ku ngufu, ariko mu by’ukuri yakoresheje amayeri menshi aho kunyigisha amasomo ahubwo we yanshoraga mu bijyanye n’ubusambanyi kandi nanjye mfitemo ubumenyi buke mba nguye muri icyo kibazo gutyo ariko impamvu nyamukuru ni ubumenyi buke nari mfite ku buzima bw’imyororokere”.
Ange atunga agatoki ababyeyi kutaba hafi abana
Ange yatangaje ko iyo aba yarigishwije n’ababyeyi be ibijyanye n’ubuzima bw’imyororokere ndetse bakamugira inshuti atari kugwa mu kibazo yaguyemo kuko yari gutahura kare ikibazo mwarimu yashakaga kumushoramo, akabibwira ababyeyi be bigakumirwa.
Ati ” Njye mbona ababyeyi bacu rimwe na rimwe baturangarana, bakumva ko niba umwana yariye, yambaye, yiga ndetse atarwaye bihagije, ariko mbona ari ngombwa ko igihe umwana ageze mu bwangavu ababyeyi bagomba kumwiyegereza cyane, bakamugira inshuti ndetse akanasobanurirwa ibijyanye n’ubuzima bw’imyororokere ndetse n’amayeri akoreshwa n’umuntu ushaka gusambanya umwana”.
Ange yemeza ko iyo ababyeyi be bubahiriza izi nshingano uko bikwiriye ataba yarinjiye mu nshingano zo kuba umubyeyi imburagihe ndetse aba yarageze ku ndoto ze yari afite zo kwiga akaminuza akazaba muganga, ariko zaciwemo n’uwari umurezi we ndetse wanatorotse bigatuma Ange adahabwa ubutabera.
Inama ku banyeshuri b’abakobwa
Ange yahishuye ko kuba yarasambanyijwe na mwarimu we atari we wa mbere byabayeho cyangwa wa nyuma, ngo kuko abana b’abakobwa benshi bagwa muri iki kibazo ariko bakabigira ibanga ndetse hakabaho n’abumva ko kuba aryamana na mwarimu ari ishema kandi aba amwicira ubuzima.
Ati ” Abakobwa banyuranye usanga basambanywa na ba mwarimu, haba ababigisha mu ishuri bisanzwe cyangwa ababaha kuru (cour du soir) ariko bikagirwa ibanga bikamenyekana ari uko umwana yamaze guterwa inda, ariko bagomba kumenya baba biyicira ubuzima”.
Umubyeyi wa Ange yemeza ko hari icyo yagombaga gukora atahaye agaciro
Mama wa Ange ari nawe ubana nawe kuko yatandukanye na se akiri mu mashuri abanza, yemeje ko habayeho kurangara kuko ajya guha uriya musore akazi ko kumwigishiriza umwana yagombaga kubanza kuganiriza umwana we cyane ko yarageze mu myaka mibi ikindi ngo ntiyagombaga guha icyizere cyose mwarimu yagombaga gufata umwanya wo kuzajya abagenzura.
Ati ” Namenye ko umwana wanjye yasambanyijwe ndetse atwite ashigaje amezi abiri ngo abyare, njya kubimenya uwakoze amahano yarabimenye kera ndetse yaranatorotse, bituma umwana wanjye ava mu ishuri, abaho ubuzima butandukanye n’ejo hazaza namuteganyirizaga ndetse bituma atanarenganurwa, bityo n’abandi nkawe bangiza abana kandi ari bo bashinzwe kubarera bakaboneraho isomo”.
Icyo itegeko riteganya ku muntu wasambanyije umwana
Mu gitabo cy’amategeko nshinjabyaha y’u Rwanda ateganya ko uwahamwe n’icyaha cyo gusambanya umwana ahanishwa igihano kitari munsi y’imyaka 20 ariko kitanarengeje imyaka 25, mu gihe uwasambanyije umwana uri munsi y’imyaka 14 ahanishwa igihano cyo gufungwa burundu.
INKURU YANDITSWE NA NIKUZE NKUSI Diane
